Κυριακή 19 Φεβρουαρίου 2017

Οδοιπορικό στη χριστιανική Αίγυπτο (Μέρος Α΄)



Το Ίδρυμα για τη Μελέτη της Κοπτικής Ιστορίας «Άγιος Μάρκος» οργάνωσε με επιτυχία το 8ο Διεθνές Συμπόσιο με τίτλο «Christianity and Monasticism in Alexandria and the Eastern and Western Deserts», το οποίο φιλοξενήθηκε στο πολιτιστικό κέντρο «Logos Center», πλησίον της Ιεράς Μονής του Anba Βishoy στην Έρημο της Σκήτης (Wadi Natrun) από τις 12-16 Φεβρουαρίου 2017. Με αφορμή τη συμμετοχή μου σ’αυτό το Συμπόσιο, θα ήθελα να μοιραστώ μαζι σας κάποιες από τις εμπειρίες μου καθώς και φωτογραφικό υλικό από την περιδιάβαση μου στους τόπους της Κοπτικής πνευματικής κληρονομιάς.

Η Μονή του Αγίου Μακαρίου
Η έρημος της Σκήτης μαζί με την έρημο της Νιτρίας και τα Κελλιά αποτελούν τρεις περιοχές που συνδέονται με την ιστορία και την εξέλιξη του πρώιμου Αιγυπτιακού μοναχισμού και αποτελούν το φυσικό περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζονται οι διηγήσεις πλήθους σχετικών πηγών όπως η Λαυσαϊκή Ιστορία, τα Αποφθεύγματα των Πατέρων (Γεροντικό), η Ιστορία των κατ’Αίγυπτον μοναχών κ.α. Πρόκειται για μέρος υψηλών ασκητικών παλαισμάτων, στο οποίο το μοναστικό ιδεώδες βιώνεται αδιάκοπα με τον ίδιο περίπου τρόπο από τον 4ο αι. μέχρι τις μέρες μας. Εμβληματικές προσωπικότητες όπως ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο Μακάριος ο Αλεξανδρευς, ο Ιωάννης ο Κολοβός, ο αββάς Αρσένιος, ο Ευάγριος ο Ποντικός, ο Κασσιανός και πλήθος άλλων επώνυμων και ανώνυμων ασκητών έχουν συνδέσει το όνομά τους με την πνευματικότητα αυτού του τόπου. Σήμερα στην έρημο της Σκήτης, βρίσκονται σε μικρή σχετικά απόσταση μεταξύ τους τέσσερεις (4) εν ενεργεία Μονές: η Μονή του Αγίου Μακαρίου (Abu Makar), η μονή του αββά Πισώη (Anba Bishoy), η μονή των Σύρων (Deir el - Suriani) και η μονή των Ρωμαίων (Deir el-Baramus), οι οποίες ανήκουν στην Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η προσβαση σ’αυτές γίνεται μέσω του κεντρικού οδικού άξονα που ενώνει το Κάιρο με την Αλεξάνδρεια. Η Κοπτική λειτουργική παράδοση αποτελεί συνέχεια του αρχαίου λειτουργικού τύπου της Αλεξάνδρειας και χρησιμοποιεί δυο γλώσσες, την Αραβική και την Κοπτική, ενώ ταυτόχρονα διασώζει μέχρι σήμερα ατόφιες λειτουργικές φράσεις στην Ελληνική, οι οποίες ουδέποτε μεταφράστηκαν σε κάποια άλλη γλώσσα και έχουν πλεον ενσωματωθεί στην Κοπτική θεία λάτρεια. Γι’αυτο το λόγο δε πρέπει να εκπλαγεί κάποιος όταν ακούσει κατά τη διάρκεια των Κοπτικών ακολουθιών φράσεις όπως: «Ειρήνη πάσι», «Και τω πνεύματι σου», «Δόξα Πατρί και Υιω…», «Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός…» κ.α. 

Ο τάφος του Ματθαίου του Φτωχού
Η αναγέννηση του σύγχρονου Κοπτικού μοναχισμού στην έρημο της Σκήτης και συγκεκριμένα στη Μονή του αγίου Μακαρίου συνδέεται αναμφίβολα με την εμβληματική φυσιογνωμία του Ματθαίου του Φτωχτού (1919-2006), ο οποίος εργάστηκε ακούραστα απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’70 για την πνευματική και υλική ανοικοδόμηση και πρόοδο της Μονής. Κεντρικός άξονας της πνευματικής πορείας του Ματθαίου υπήρξε η πατερική θεολογία, και ιδιαίτερα οι Έλληνες πατέρες. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Ματθαίος στην πνευματική του διδασκαλία δεν αρεσκόταν στη διάκριση των Ελλήνων πατέρως σε προ-χαλκηδόνιους και μετα-χαλακηδόνιους, με συνέπεια να μελετά και να αξιοποιεί τη θεολογική παρακαταθήκη σύσσωμης της ελληνικής θεολογίας συμπεριλαμβανομένων του Μαξίμου του Ομολογητή, του Ιωάννη του Δαμασκηνού ακόμα και του Γρηγορίου του Παλαμά. Στη βιβλιοθήκη της Μονής μπορεί κανείς να βρει πλήθος συγγραμμάτων της ελληνικής πατερικής θεολογικής παράδοσης, από την Patrologia Graeca του Migne μέχρι τους τόμους της Φιλοκαλίας του Νικοδήμου του Αγιορείτη καθώς και λειτουργικά βιβλία της ελληνο-ορθόδοξης θείας λατρείας.
Επιγραφή σε έπιπλο της Βιβλιοθήκη
της Μονής του Αγίου Μακαρίου
Η αγάπη για την Ελληνική παιδεία και θεολογία από τους πατέρες της Μονής του Αγίου Μακαρίου αποτυπώνεται τόσο από το σκαλιστό «Εν αρχη ην ο λόγος» στα έπιπλα της βιβλιοθήκης όσο και απο δυο ελληνικά ρητά του αββά Επιφανίου που κοσμούν τους τοίχους της Βιβλιοθήκης: «Είπε ο Άγιος Επιφάνιος ότι μεγάλη ασφάλεια προς το μη αμαρτάνεις των γραφών η ανάγνωσις» και «Είπε ο Άγιος Επιφάνιος οτι μέγας κρημνός και βαθύ βάραθρον των Γραφών η άγνοια». (συνεχίζεται)



Κυριακή 29 Ιανουαρίου 2017

Νέα έκδοση του Απόκρυφου Βερολίνου-Στρασβούργου από τον Alin Suciu


A. Suciu, The Berlin-Strasbourg Apocryphon: A Coptic Apostolic Memoir, [WUNT, 370], Tübingen: Mohr Siebeck, 2017.


Μια νέα δημοσίευση ήρθε να προστεθεί στη μακρά σειρά των εκδόσεων Mohr Siebeck που είναι αφιερωμένη στις μελέτες γύρω από την Καινή Διαθήκη (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament). Πρόκειται για  την επεξεργασμένη μορφή της διδακτορικής διατριβής του νεαρού αλλ' ήδη διακεκριμένου ρουμάνου κοπτολόγου και παπυρολόγου Alin Suciu που είχε κατατεθεί στο Université Laval του Quebec στον Καναδά και από τις αρχές του 2017 πρόκειται πλεον να κοσμεί τα ράφια των ειδικών βιβλιοθηκών ανά τον κόσμο.  


Το θέμα του βιβλίου είναι το Απόκρυφο Βερολίνου-Στρασβούργου, γνωστό κατά το παρελθόν και ως Ευαγγέλιο του Σωτήρος και περιλαμβάνει έκδοση, αγγλική μετάφραση και ερμηνευτικά σχόλια. Το κείμενο σώζεται αποκλειστικά στην Κοπτική γλώσσα σε δυο χειρόγραφες μαρτυρίες, τον Papyrus Berolinensis 22220 και το Strasbourg Copte 5–7, και αποτελεί κατά βάση μια απόκρυφη διήγηση σχετικά με τα γεγονότα των Παθών, περιλαμβάνοντας έναν εκτενή ύμνο στο Σταυρό που υποθετικά απηγγειλε ο Ιησούς λίγο πρίν απο τη Σταύρωση. Παρά το γεγονός ότι η μέχρι τώρα έρευνα χρονολογούσε το κείμενο αυτό γύρω στον 2ο αι. και προυπέθετε την ύπαρξη ελληνικού πρωτοτύπου, το οποίο θεωρούσε ότι παραλήφθηκε κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του Κανόνα της ΚΔ, ο συγγραφέας προτείνει την ύστερη χρονολόγηση του και τοποθετεί το κείμενο στη μετα-Χαλκηδόνεια λογοτεχνική παραγωγή γύρω στα τέλη του 5ου ή τις αρχές του 6ου αι. Πράγματι, εκείνη την περίοδο κατά την οποία τίθενται τα θεμέλια για τη σταδιακή διαφοροποίηση της Αιγύπτου απο τον υπόλοιπο Βυζαντινό κόσμο, διαμορφώνεται στη Κοπτική λογοτεχνία το ιδιαίτερο είδος των Αποστολικών διηγήσεων, κειμένων που αποδίδονται ψευδεπίγραφα σε κάποια από τα πρόσωπα του κύκλου του Ιησού και εμπλουτίζουν τα βιβλικά κείμενα με διηγήσεις, ύμνους και θεολογικές παραμέτρους που σκοπό έχουν να εξυπηρετίσουν συγκεκριμένες ποιμαντικές, λατρευτικές και ιεραποστολικές ανάγκες της Κοπτικής Εκκλησίας εκείνης της περιόδου.

Η παρούσα έκδοση αποτελεί μια άρτια φιλολογική δουλειά που αποκαθιστά κατά το δυνατόν το Κοπτικό κείμενο στην αρχική του μορφή και καθιστά με την αγγλική μετάφραση το περιεχόμενο του προσιτό όχι μόνο στους μελετητές αλλά και στον κάθε ενδιαφερόμενο. Η ουσιαστικότερη, ωστόσο, αξία της εν λόγω δουλειάς συνίσταται στην καθοριστική της συμβολή στη μελέτη της ιστορίας της Κοπτικής λογοτεχνίας. Το ερμηνευτικό πλαισιο που θέτει ο Suciu για την ορθότερη κατανόηση του κειμένου και της ιστορίας του φωτίζει τις παραμέρτους που αφορούν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων θεμάτων και χαρακτηριστικών της Κοπτικής λογοτεχνίας που καθόρισαν τη διαμόρφωση της θεολογικής και πολιτισμικής ταυτότητας της Κοπτικής Εκκλησίας στους επόμενους αιώνες.

Για περισσότερα δείτε εδώ