Το Ευαγγέλιο του Θωμά - (VIDEO) Διάλεξη του Martin B. Dale (Yale University)

Με τον όρο Ευαγγέλιο του Θωμά [ΕΘ] είναι γνωστό ένα κείμενο της απόκρυφης χριστιανικής γραμματείας που περιλαμβάνει 114 ρήσεις/λόγια του Ιησού. Κάποιοι μελετητές είχαν στο παρεθλόν προτείνει τη χρονολόγησή του πρίν από το τέλος του 1ου αι. καθιστόντας ουσιαστικά το ΕΘ σύγχρονο με τα συνοπτικά ευαγγελία (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς), η σύχρονη έρευνα ωστόσο αποδέχεται σχεδόν ομόφωνα τη χρονολόγησή του στα μέσα του 2ου αι. καθώς θεωρείται πλέον δεδομένη μια σχετική κειμενική εξάρτηση από τους συνοπτικούς. Το κείμενο αποδίδεται ψευδεπίγραφα στον Ιούδα-Θωμά τον Δίδυμο, έναν από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού, ο οποίος σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση του Ιωάννη αμφέβαλλε για την Ανάσταση του Ιησού (Ιωάννης 20:24-29). Το περιεχόμενο του ΕΘ έχει σαφώς γνωστικές επιδράσεις γεγονός που κατατάσει το ΕΘ αναμφίβολα στην κατηγορία των γνωστικών κειμένων της Ύστερης Αρχαιότητας. Η κεντρική ιδεά που διατρέχει το κείμενο συνισταται στην αντίληψη ότι η Βασιλεία του Θεού είναι ήδη παρούσα επί της γης  και ο κάθε άνθρωπος οφείλει να γνωρίσει το θεϊκό φως που ενοικεί μέσα του, το οποίο θα του επιτρέπει να δεί τη Βασιλεία του Θεού και να εισέλθει σ'αυτήν. 

Νag Hammadi Codex II, fol 32.
H αρχή του ΕΘ

Το πρωτότυπο κείμενο του ΕΘ εικάζεται ότι συντάχθηκε στα ελληνικά ή στα αραμαϊκά, ωστόσο η πλήρης εκδοχή του σώζεται μόνο σε κοπτική μετάφραση του 4ου αι., κείμενο που περιλαμβάνεται σ' έναν από τους περίφημους κώδικες του Nag Hammadi, που ανακαλύφθηκαν το 1945 στην Αίγυπτο. Μετά την ανάκλυψη της κοπτικής μετάφρασης κατάφεραν οι μελετητές να ταυτοποιήσουν κάποια μικρά αποσπάσματα της ελληνικής εκδοχής που είχαν βρεθεί παλαιότερα σε σπαράγματα παπύρων στην Οξύρρυγχο και τα οποία χρονολογούνται στα τέλη του 2ου και τις αρχές του 3ου αι. Από της αναφορές του ΕΘ στην πρώιμη χριστιανική γραμματεία ξεχωρίζει αυτή του Ιππολύτου Ρώμης (217-235) στο έργο του Refutatio omnium haeresium, όπου παραθέτει μια παραλαγή του 4ης ρήσης του ΕΘ, ενώ ταυτόχρονα επισημαίνει ότι χρησιμοποίησε ένα κείμενο που ονομάζεται Ευαγγέλιο του Θωμά.  H ουσιαστική συμβολή του ΕΘ στην ευρύτερη έρευνα σχετικά με το συνοπτικό πρόβλημα, της πηγές των κανονικών ευαγγελίων, τον ιστορικό Ιησού αλλά και γενικότερα τη διδασκαλία των Γνωστικών το έχει καταστήσει μια πολύτιμη πηγή για τους μελετητές των Βιβλικών Σπουδών      

Στη συνέχεια ακολουθεί μια παλαιότερη διάλεξη του καθηγητή Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιου του Yale (USA)  Martin B. Dale με θέμα το Ευαγγέλιο του Θωμά.  

Στα ελληνικά κυκλοφορούν: 

Ι. ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΣ, "Το Ευαγγέλιον του Θωμά" στο Σ. ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ (επιμ.), Χριστιανικός γνωστικισμός: Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, Αθήνα 1989, σσ. 83-98. 

J.-Y. LELOUP, Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον: το γνωστικό ευαγγέλιο του Θωμά, Αθήνα 2006. 

Σ. ΓΚΙΡΓΚΕΝΗΣ - Ε. ΑΔΑΜΟΣ (επιμ.-μτφρ.), Το κατά Θωμάν απόκρυφον ευαγγέλιον, Θεσσαλονίκη 2006.